Oğuzhan UYGUN – Bilg. Mak. Tek/Savunma Sanayi Uzmanı – 18 Mart 2025
Türk Savunma sanayisi roket ve elektrik motorları dışında ihtiyaç duyulan İHA, helikopter ve uçak İHA ve helikopter motor teknolojilerini de kazandı. Geriye Uçak motoru teknolojisi kalmıştı. TEI’nin ürettiği TF-6000 Turbofan motoru Türkiye’nin artık uçak motoru teknolojisini de kazandığının teyidi olmuştur.
TEI Katmanlı İmalat Yöntemiyle Süperalaşım işleyen dünyada iki firmadan birisidir
TEI Genel Müdürü Mahmut Faruk Akşit geliştirilen Turbofan uçak motoruyla ilgili olarak;
▫️TF-6000 ikinci motoru da bitirdik. 60’a yakın test icra ettik. Art yakıcılı versiyonunu yapıyoruz şu anda. TF-6000 ve TF-10000 eş zamanlı geliştiriliyor. TF-6000 KIZILELMA ve ANKA-3’e güç verecek. Bu haliyle bile yurtdışından müşteriler var. Uçak motoru Türbin kanatlarını katmanlı imalat Nikel Süperalaşım yöntemiyle işlenebilen dünyada iki firma var, biri General Electric, diğeri TEI ifadelerini kullandı.
Türkiye’de üretilmiş ilk Saf Nikel ve ilk Saf Kobaltı da TEI üretmek zorunda kaldı, çünkü Türkiye bu kritik malzemelerde dışa bağımlı durumdaydı.
Türkiye Motor üretirken Know-How olarak ne kazandı? Türkiye’de ilk kez paslanmaz çelik üretildi
Türkiye’de henüz paslanmaz çelik üretilmemişti. Kaşık-çatallarda bile bu malzeme ithal geliyor.
Projelerde çalışan mühendisler TEI laboratuvarlarında başka bir bilim dalında başka bir komponentin testini yapabiliyor. Aynı altyapıyı kullanıyor. Burada geliştirilen teknolojiler sivil sektöre de yansıtılıyor.
Blisk Üretimi
Bliskler türbinli motorlarda kullanılmakta olan kompresör disk ve palelerinin yekpare bir parça olarak üretilmiş halidir. Kompresörlerde blisk kullanımı, motorun ağırlığını azaltıp, aerodinamik performansı artırırak yüksek yakıt verimliliği sağlamaktadır. Bliskler yüksek teknoloji ürünü komponentler olup, üretimi için yenilikçi teknolojiler, üretim teknikleri ve ekipmanları gereklidir. TEI, blisk imalatı için gerekli teknolojik altyapı ve yetkinliklere sahip dünyada sayılı havacılık şirketlerinden biri durumundadır.
Havacılık sektöründe kullanılan türbinli motorlardaki yüksek yükleme ile sıcaklık koşullarında görev yapan nikel alaşım parçaların, katmanlı imalat yöntemi ile üretilmesi için ihtiyaç duyulan ihraç lisansına tabi nikel alaşım tozlar geliştirilmektedir . LAM (lazer katmanlı imalat) işlemine uygun nikel alaşım Inconel 718 ve Inconel 625 tozları ile, EBM (elektron ışını ile ergitme) işlemine uygun nikel alaşım Inconel 718 tozunun atomizasyon yöntemi ile üretimi, karakterizasyonu ve numuneler üzerinden doğrulanma faaliyetleri TEI tarafından gerçekleştirilmektedir.
TEI SİCİM, ÖTEKTİK ve AMETİST kritik Malzeme Teknolojisi Projeleri:
🔸SİCİM: Havacılık motorlarının sıcak bölge türbin parçalarında kullanıma yönelik seramik elyaf ve seramik matrisli kompozit malzeme geliştirilmesi
🔸ÖTEKTİK: Sıcak bölge türbin parçalarında kullanıma yönelik seramik matrisli kompozit malzeme geliştirilmesi
🔸AMETİST: Alüminyum alaşım ve nikel bazlı süper alaşım metal matrisli kompozit malzemelerin proses geliştirilmesi.
TEI nikel esaslı süper alaşım geliştiriyor
1350 santigrat dereceye ulaşan sıcaklıklarda dahi görevini sorunsuz yerine getiren tek kristal türbin kanatları, Türk mühendislerinin tasarlayıp, geliştirdiği 1660 bg TS1400 için Türkiye’nin ilk termal bariyer kaplama metotları kullanılarak üretildi.
TEI’nin sadece 7 yılda sıfırdan geliştirdiği motor projeleri:
TS1400 Turboşaft
▪️TS1200
▪️TF6000 Turbofan
▪️TP400-D6
▪️TJ90 Turbojet
▪️PG115
▪️PD170 Turbodizel
▪️PD222ST Turbodizel
▪️PG50S
▪️PD180ST Turbodizel
▪️TJ300 Turbojet
▪️PD155 Turbodizel
▪️T700-701D
🔹TEI-TJ90, TEI-PG115, TEI-PD155, TEI-PD170, T700-TEI-701D, TEI-PG50 motorlarında seri üretime geçildi
Türkiye’nin geliştirilen ve geliştirilmeye devam eden motor projeleri:
🔵Platforma entegre motorlar:
- TUNA: BMC Power tarafından üretildi. VURAN, KİRPİ, yük ve personel araçlarında kullanılıyor.
- PD170: TEI tarafından üretildi. ANKA, AKSUNGUR, Bayraktar TB3 araçlarında kullanılıyor.
- PG50: TEI tarafından üretildi. KARGI aracında kullanılıyor.
- KTJ3200: KALE AR-GE tarafından üretildi. ATMACA, SOM füzelerinde kullanılıyor.
- KTJ1750: KALE AR-GE tarafından üretildi. ÇAKIR füzesinde kullanılıyor.
- KTJ3700: KALE AR-GE tarafından üretildi. KARA ATMACA füzesinde kullanılıyor.
- TS1400: TEI tarafından üretildi. GÖKBEY helikopterinde kullanılıyor
🔵Geliştirme çalışmaları devam eden motorlar:
- UTKU: BMC Power tarafından geliştiriliyor. Yeni nesil hafif zırhlı paletli araçlarda ve Fırtına obüsünde kullanılacak.
- BATU: BMC Power tarafından geliştiriliyor. ALTAY Tankı ve gövdesini kullanacak yardımcı araçlarda kullanılacak.
- PD222: TEI tarafından geliştiriliyor. ANKA, AKSUNGUR ve BAYRAKTAR TB3 araçlarında kullanılacak.
- AZRA: BMC Power tarafından geliştiriliyor. Tank taşıyıcı araç, yük ve personel araçları, yeni nesil tekerlekli 6×6 ve 8×8 aracında kullanılacak.
- LEVEND: BMC Power tarafından geliştiriliyor. Marlin SİDA ve çekici vasıta aracında kullanılacak.
- MAVİ BATU: BMC Power tarafından geliştiriliyor. MİLGEM ve SG600 gemisinde kullanılacak.
- X7 Serisi: TÜMOSAN tarafından geliştiriliyor. Özel maksatlı taktik tekerlekli zırhlı araç kullanılacak.
- MARİN X7: TÜMOSAN tarafından geliştiriliyor. ULAQ SİDA ve çekici vasıta aracında kullanılacak.
- Hibrit Tahrik Sistem Geliştirilmesi: ASELSAN ve Base Studio tarafından geliştiriliyor. 8×8 yeni nesil hafif zırhlı aracında kullanılacak.
- TF10000: TEI tarafından geliştiriliyor. KIZILELMA ve ANKA 3 aracında kullanılacak.
- KAAN Motoru: TEI ve TR Motor tarafından geliştiriliyor. KAAN uçağında kullanılacak.
- MMU APU60: TR Motor tarafından geliştiriliyor. KAAN uçağında kullanılacak.
- HÜRJET APU40: TR Motor tarafından geliştiriliyor. HÜRJET uçağında kullanılacak
TEI, aynı cekirdekten iki motor geliştiriyor. TF-6000 ve TF-10000 motorlarını eş zamanlı olarak geliştiriliyor. TF-6000 ikinci motoru bitirilmiş durumda. 60’a yakın test icra edildi. Art yakıcılı versiyonu yapılıyor şu anda.
TF-6000 KIZILELMA ve ANKA-3’e güç verecek. Bu haliyle bile yurtdışından müşterileri bulunmakta.
ANKA-3 tasarımı gereği süpersonik uçmayacak, ağır uçacak ve az yakıt harcayacak . Görünmez olacağı için ona art yakıcısız TF-6000 takılacak. KIZILELMA süpersonik uçağı için ona art yakıcılısı TF-10000 gerekiyor.
KIZILELMA , Sahip olduğu akıllı filo otonomisi kabiliyeti,yaklaşık 2 Mach hız ve düşük radar izi sayesinde 5. nesil veya daha üstü savaş uçaklarına karşı, Milli Muharip Uçak KAAN ve ANKA-3 ile caydırıcılık sağlayacak.
Artık Türkiye uçak motoru yapabilir mi diye bir soru yok
Dünya’da Afterburner (Art Yakıcı) olmadan normal uçuş modunda süpersonik hıza erişebilen üç motor var. ABD’nin kimseye satmadığı F22 Raptor motoru, Rus Sukhoi’nin yaptığı motor, ve KAAN için tasarlanan TR motor lisansı altında TEI üretimi 36.000 pound-kuvvet güçteki motor kullanılacaktır. 2029-2030 başlarında yerli motor KAAN’a takılacak.
Eurojet’in motoru 17 yıl sürdü. Çin j-20’lerin WS-15 Turbofan 35.000 lbf motorunu Rusya’nın teknoloji ve malzeme transferine rağmen 18 yılda bitirebildi.
Bu müthiş bir teknoloji ve bu teknoloji artık bizde var.
